Mουσική Yoruba ​

Το ιστορικό έθνος των Yoruba (ή Yorubá), ένα απ΄τα πιο προοδευμένα και πολιτισμένα στην Αφρική της εποχής του, εκτεινόταν κάποτε στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Νιγηρίας, του Τόγκο και του Μπενίν, ωστόσο στους αιώνες που ακολούθησαν την ανακάλυψη της Αμερικής βρέθηκε σε προοδευτική κατάσταση παρακμής κι οι συνεχείς πόλεμοι, κυρίως με το γειτονικό βασίλειο της Δαχομέης, είχαν σαν αποτέλεσμα τη μαζική πώληση των αιχμαλώτων ως σκλάβων στους Ευρωπαίους, που κουβάλησαν ένα μεγάλο αριθμό Yoruba στην Αμερική, κυρίως την Κούβα, την Αϊτή και τη Βραζιλία. Για να μην πολυλογούμε, στην Κούβα τόσο λόγω του σημαντικού αριθμού τους αλλά κυρίως λόγω της συγκριτικώς ανώτερης κουλτούρας τους, σταδιακά πήραν ένα μάλλον κεντρικό και κυριαρχικό ρόλο, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό κομμάτι του σύγχρονου κουβανέζικου λαϊκού πολιτισμού να βρίθει στοιχείων Yoruba, με πιο «χτυπητό» παράδειγμα τη θρησκεία Santeria, που ουσιαστικά συνίσταται στην αρχαία θρησκεία των Yoruba και, ελαφρά ανακατεμένη με μια επίφαση καθολικισμού, αποτελεί σήμερα τη λαοφιλέστερη μεταφυσική πρακτική στην Κούβα.

Στα εξαιρετικά πολύπλοκα κι ιδιαίτερης γοητείας τελετουργικά της Santeria, η μουσική παίζει απολύτως πρωτεύοντα ρόλο και χωρίς αυτήν, καμμία απολύτως θρησκευτική δραστηριότητα δεν μπορεί να έρθει εις πέρας, καθώς τόσο τα τραγούδια όσο και οι ρυθμοί των τυμπάνων θεωρούνται ως «λόγια των θεών» και γι΄αυτό, ιερά και αναντικατάστατα. Στην τελετή της Santeria, στην οποία αντικειμενικός σκοπός είναι η κάθοδος της θεότητας στη γή μέσω της καταληψίας ενός ή περισσότερων παρισταμένων, ο κύριος τραγουδιστής (“akpwon”) λειτουργεί σαν τελετάρχης – «κορυφαίος» και η χορωδία των πιστών (“ ankori”) απαντά, στο κλασικό αντιφωνικό σχήμα κλίσης – απόκρισης που απαντάται σ΄όλη σχεδόν την αφρικάνικη μουσική.Τα λόγια των τραγουδιών είναι αυστηρώς στη διάλεκτο Lukumí, όπως έχει γενικά επικρατήσει να ονομάζεται σήμερα η παρεφθαρμένη εκδοχή της «επίσημης» γλώσσας Yoruba που χρησιμοποιείται στην Κούβα. ​

Τα πλέον ιερά και μουσικώς σημαντικά τύμπανα της Santeria λέγονται batá, είναι τρία, σε σχήμα κλεψύδρας και με δύο ανισομεγέθεις μεμβράνες που παράγουν διαφορετικές τονικότητες, δημιουργώντας ουσιαστικά το ακουστικό εφφέ που θα έκαναν έξι τύμπανα μαζί. Κάθε θεός της Santeria έχει έναν ή περισσότερους «δικούς του» ρυθμούς, παρομοίως καθένα απ΄τα εκατοντάδες τραγούδια αντιστοιχεί σ΄ένα αυστηρά καθορισμένο ρυθμό (βεβαίως, σε πολλά τραγούδια οι ρυθμοί είναι κοινοί) κι οι ρυθμοί καθαυτοί είναι αυστηρά ενορχηστρωμένες πολυρρυθμικές «συνθέσεις», με συγκεκριμένα μέρη, πάμπολλες αλλαγές και συνεχείς «διαλόγους» ανάμεσα στα τύμπανα, χωρίς ωστόσο να υπάρχει το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, τουλάχιστον με την κλασική έννοια : οι μουσικοί είναι «υποχρεωμένοι» να εκτελέσουν τους συγκεκριμένους ρυθμούς (των οποίων η τελετουργική σημασία είναι μέγιστη) και η όποια ελευθερία τους συνίσταται στις λεπτομέρειες (τέμπο, «διάλογοι» μεταξύ τυμπάνων κ.α.). Οι ρυθμοί των batá είναι περίπου 90 και οι μουσικοί που τούς εκτελούν στις τελετές θεωρούνται όχι μόνο απόλυτα εξειδικευμένοι επαγγελματίες, αλλά και κανονικοί ιερείς, καθώς περνούν από ειδική μύηση προκειμένου να αποκτήσουν το δικαίωμα να παίζουν τα ιερά τύμπανα και, ως εκ τούτου, να μιλήσουν τη «γλώσσα των θεών». ​

Αν και τα batá συνιστούν την μακράν πιο αξιοσημείωτη αφρικανική μουσική παράδοση στην Κούβα, εν τούτοις οι απόγονοι των Yoruba διαθέτουν κι άλλα στυλ στο οπλοστάσιο τους : εν πρώτοις, τα chekeré ή guiros, που είναι κρουστά φτιαγμένα από ένα μεγάλο κολοκύθι γύρω από το οποίο τοποθετείται ένα είδος διχτυού στο οποίο είναι πλεγμένες χάντρες ή αποξηραμένοι σπόροι, και καθώς το όργανο σείεται, παράγει έναν χαρακτηριστικό οξύ ήχο. Το ensemble των τριών chekeré χρησιμοποιείται στο μουσικό στυλ Guiro, που συνοδεύει συχνά τα τραγούδια της Santeria ως υποκατάστατο των batá, ενώ τα όργανα καθεαυτά έχουν, εδώ και πολλά χρόνια, περάσει και στην λαϊκή μουσική της Κούβας, καθώς και στη latin jazz. Τέλος, η μουσική παράδοση των κουβανών Yoruba συμπληρώνεται από το Bembé, ένα στυλ με τρία μεγάλα κυλινδρικά τύμπανα που παίζεται σήμερα μόνο σε ορισμένα μέρη της κουβανέζικης επαρχίας, και την Iyesá, ένα είδος με εντελώς διαφορετικά τύμπανα, τέσσερα τον αριθμό, του οποίου η καταγωγή συνδέεται ευθέως με την (σχεδόν) ομώνυμη πόλη Ijesha της Νιγηρίας και σήμερα ακούγεται μόνο στην περιοχή του Matanzas. ​

Πηγή: http://www.latinmusic.gr