Santeria : Το «άγιο» πνεύμα της Αφρικής στην καρδιά της Κούβας.
Κοντεύει τέσσερις, το μεσημέρι καίει στον Τροπικό του Καρκίνου και κάτω του, η Αβάνα σιγοβράζει στη ράθυμη ατμόσφαιρα που φτιάχνουν από κοινού το ρούμι, ο καπνός, η υγρασία, η φτώχεια και η πολιτικοκοινωνική ευρεσιτεχνία που φέρει το όνομα "κουβανικός σοσιαλισμός". Κλάξον ποδηλάτων, φωνές του δρόμου , κάποιο ραδιόφωνο που παίζει salsa και μια παμπάλαια ρωσική τηλεόραση με το μυριοστό επεισόδιο της εσπερινής "telenovela", της σαπουνόπερας που ανέκαθεν λάτρευαν όλοι οι καθώς πρέπει λατίνοι, σοσιαλιστές και μη - ωστόσο, ανάκατα στους ήχους της γειτονιάς, οι υπόγειες δονήσεις των τυμπάνων διατρέχουν τα γύρω κτίρια, στέλνοντας ένα χιλιοειπωμένο μήνυμα προς κάθε ενδιαφερόμενο περίοικο : "Aqui hay un tambor"! Κατά ισπανική κυριολεξία, "εδώ υπάρχει ένα τύμπανο". Κατά κουβανική καθομιλουμένη, "εδώ γίνεται μια τελετή". Και κατά απόλυτη κυριολεξία , εκεί και τότε λαμβάνει χώρα ένα απ΄τα πάμπολλα τελετουργικά δρώμενα της αφρο-κουβανικής θρησκείας που είναι πια διάσημη με το όνομα Santeria.
Φερμένη στα στριμωγμένα από σκλάβους πλοία που ως τα τέλη του 19ου αιώνα παρέδιδαν τακτικά την ανθρώπινη πραμάτεια τους στους σπανιόλους γαιοκτήμονες της Κούβας, η Santeria του σήμερα αποτελεί μια άκρως ζωντανή και ανθίζουσα θρησκεία, που πολύ γενικά βασίζεται στο αρκούντως πολύπλοκο θρησκευτικό-μαγικό-φιλοσοφικό σύστημα που έλκει την καταγωγή του απ΄το ιστορικό έθνος των Yoruba της δυτικής Αφρικής, συν μια ικανή επίστρωση καθολικού χριστιανισμού, απότοκο της μακράς και καταπιεστικής συμβίωσης των αφρο-κουβανών με τους ισπανούς αποικιοκράτες. Κάποτε ερμητικά κλεισμένη στα άδυτα της σκληροπυρηνικής μαύρης κοινότητας, άλλοτε επίφοβη ως ειδωλολατρική μαγεία για τις ευρείες μάζες των καθολικών αστών, η Santeria συνιστά πλέον το μεταφυσικό σημείο αναφοράς για το μεγαλύτερο ποσοστό του κουβανικού πληθυσμού, έχει παίξει σπουδαίο ιστορικό ρόλο στη διαμόρφωση της κουβανικής ταυτότητας, λαϊκής κουλτούρας και παντοειδούς τέχνης, αναγνωρίζεται (θέλοντας και μη) απ΄τις επίσημες αρχές του νησιού και, από τα μέσα του 20ου αιώνα κι ύστερα, έχει προχωρήσει σε αξιοσημείωτες εξαγωγές. Σε πολλές ισπανόφωνες χώρες της Καραϊββικής (Πουέρτο Ρίκο, Δομηνικάνικη Δημοκρατία, Βενεζουέλα, Κολομβία, Μεξικό ) και κυρίως, στις μεγαλουπόλεις των Η.Π.Α. με σημαντικούς λατινοαμερικάνικους πυρήνες, τα ιερά τύμπανα ηχούν όπως πάμπολλους αιώνες πριν, μεταφέροντας σε ουρανούς αιθαλομίχλης τις ευλαβείς επικλήσεις προς θεούς γεννημένους σε μια τελείως άλλου τύπου ζούγκλα : Την παλιά, καλή, μαμά των πάντων Αφρική.
Ωστόσο, η Santeria είναι μονάχα ένα απ΄τα παρακλάδια του θρησκευτικού δέντρου που φύτρωσε στον πολιτισμό των Yoruba της Δυτικής Αφρικής. Κι ενώ η αυθεντική βερσιόν της θρησκείας εξασκείται ως σήμερα σε κομμάτια της Νιγηρίας, του Μπενίν και του Τόγκο, οι απόγονοι των σκλάβων ανά το Νέο Κόσμο, ξεκομμένοι δια της βίας απ΄τη φυσική τους πατρίδα, στις νέες γαίες ανέπτυξαν τις δικές τους εκδοχές της προπατορικής θρησκείας, ούτως ώστε στην αμερικανική ήπειρο σήμερα να υφίστανται τέσσερις βασικές "σέχτες" με τις επακόλουθες κατά τόπους μικροδιαφορές τους: η προαναφερθείσα Santeria από την Κούβα, το Candomble της Βραζιλίας, το Xango από τα νησιά Τρινιντάντ - Τομπάγκο κι η πλέον πρόσφατη όλων, που υπό τον γενικό ορισμό "θρησκεία Yoruba" εξασκείται από ικανούς αριθμούς μαύρων (αλλά και λευκών) τα τελευταία 30 χρόνια στις Η.Π.Α. και ουσιαστικά, συνδυάζει στοιχεία όλων των ανωτέρω με βασικό σημείο εκκίνησης το αυθεντικό νιγηριανό τελετουργικό , αλλά κάτω από ένα πρίσμα που χωράει αρκετές new age προεκτάσεις, απολύτως χαρακτηριστικές της αμερικανικής οπτικής γωνίας σε τέτοια ζητήματα. Όπως και να΄χει πάντως, απ΄τις ποικίλες εκδοχές της μητρικής θρησκείας, η κουβανική Santeria προβάλλει ως εκείνη με την πιστότερη ιστορική συνέχεια, αλλά και τη μεγαλύτερη διεισδυτικότητα, καθώς η επιρροή της πέραν των συνόρων της χώρας υπήρξε μακράν σπουδαιότερη των υπολοίπων. Tι εστί, λοιπόν, Santeria ;
